Share
Od marzenia do morderstwa
Wiecie, że jest taka gałąź nauki, która wg założeń ma sprawić, że na świecie nie będzie chorób, biedy, a wszyscy będą równi, zdrowi, mądrzy i piękni? Tylko, czy to wtedy jeszcze jest nauka? Myślę, że zagłębienie się w temat powstania i rozwoju eugeniki pozwoli lepiej zrozumieć zmiany, jakie zaszły w naszym świecie w ostatnich wiekach oraz działania machiny zwanej – jakże trafnie – cywilizacją śmierci. Być może część z nas kojarzy eugenikę z działaniami w takcie II wojny światowej, u części może świta jakiś temat z biologii. Dlatego, na dobry początek fakty o tym, czym jest eugenika, a później skąd się wzięła.
Swoją nazwę zawdzięcza greckiemu słowu eugenes (εὐγενής) co znaczy „dobrze urodzony”. Francis Galton wprowadził to pojęcie jako dotyczące selektywnego rozmnażania zwierząt oraz ludzi, aby ulepszać gatunki z pokolenia na pokolenie, szczególnie jeśli chodzi o cechy dziedziczone.
Ojcowie eugeniki
Cały nurt eugeniki ma swoje korzenie w nauce o dziedziczności oraz ewolucji. Herbert Spencer dowodził, iż rozwój ludzki jest pochodną przekazywania sobie cech przez kolejne pokolenia. Ewolucja według Spencera polega na dostosowywaniu się społeczeństwa do panujących warunków, a walka między społeczeństwami (militarna lub gospodarcza) do selekcji najsprawniejszych. Spopularyzował przy tym pojęcie doboru naturalnego, które wkrótce miało zrobić oszałamiającą karierę. Spencer postrzegał biedę i głód w kategorii swoistej kary za nieprzystosowanie społeczne. Nieprzystosowani mieli jego zdaniem stawać się coraz biedniejsi i coraz gorzej wykształceni, by wymrzeć w finale. Carl Darwin w swoim dziele o ewolucji niejako potwierdził jego filozofię naukami biologicznymi. Dodatkowo poczynił ważną konstatację, że dobór naturalny jest w istocie walką o przetrwanie w świecie zwierząt w warunkach ograniczonych zasobów i środowisk zmieniających się na przestrzeni setek milionów lat.
Wspomniany wcześniej Francis Galton, twórca pojęcia eugenika był kuzynem Darwina. W imię rozumu zaapelował do władz o wydanie zakazu zawierania małżeństw przez osoby ułomne, które – jak mniemał – bez wątpienia spłodzą i wydadzą na świat degeneratów. W Anglii osoby o cechach pożądanych społecznie miały stworzyć nową arystokrację umysłów, klub ludzi uzdolnionych, do którego wstęp wiódł poprzez odpowiednio wyselekcjonowane małżeństwa.
Rodziny Darwina, Galtona, Huxleya i Wedgwoodowie, tak przejęły się teorią doboru naturalnego, iż przyrzekły sobie krzyżowanie się tylko pomiędzy sobą. Chciały wyhodować tym sposobem w ciągu czterech pokoleń super człowieka, co zaowocowało serią małżeństw w kręgu tych rodzin, które miały za zadanie podtrzymać jakość, a także elitarność tego środowiska, a które oczywiście powoli owocowały degenerującym się i osłabionym potomstwem. W ciągu dwóch pokoleń – 90% narodzin zakończyło się śmiercią w trakcie porodu. 1
Dzieci eugeniki
Na kontynencie europejskim eugenika dobrze przyjęła się – jak łatwo można się domyślić patrząc na to, co przyniosła historia – w Niemczech. Otmar Freiherr von Verschuer habilitację uzyskał w 1927 roku z badań nad ludzkimi bliźniętami. Tuż po habilitacji objął stanowisko kierownika wydziału w berlińskim Instytucie Antropologii, Teorii Ludzkiego Dziedziczenia i Eugeniki im. Cesarza Wilhelma. W 1933 roku otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1935 roku został dyrektorem Instytutu Biologii Dziedziczenia i Higieny Rasowej na Uniwersytecie we Frankfurcie nad Menem. Kontynuując prace nad bliźniętami, jednocześnie doszedł do wniosku, że z bardzo nielicznymi wyjątkami – wszystkie choroby mają podłoże genetyczne. Od 1940 roku w NSDAP. W 1942 roku został dyrektorem Instytutu Antropologii i – celem poszerzenia obszaru badań – kierował swoich współpracowników do pracy w obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau. W ten sposób pozyskał setki eksponatów ludzkich, pochodzących z zabitych w tym celu więźniów. Jego doktorantem był Josef Mengele. Po wojnie został cenionym naukowcem w Niemczech, pracował, jako profesor, a od 1956 roku był także kierownikiem Instytutu Antropologii Uniwersytetu we Freibergu. Myślę, że w tym miejscu należy pozdrowić wszystkie naukowe autorytety, które swoją karierę zbudowały na zgodności poglądów z obecnie panującymi trendami.
Eugeniczna moda nie ominęła również Polski. Powstawały towarzystwa eugeniczne, które doradzały w dobieraniu się małżeństw czy prowadziły działalność na rzecz podniesienia higieny w społeczeństwie oraz zabiegały o regulację sprzedaży alkoholu. Głównym celem tej organizacji była walka z szerzącymi się chorobami wenerycznymi, ale także zakładano konieczność przeciwdziałania zwyrodnieniom rasy. Pomimo tego nurt ten nie był u nas tak mocny jak na zachodzie, co nie znaczy, że nie miał zwolenników. Nie był też jednoznacznie potępiany jako zły i niemoralny, a jego propagatorzy byli dziedzicami pozytywistycznej pracy u podstaw.
Jednak spuścizna brytyjskich uczonych, czy może raczej wizjonerów najlepszy grunt znalazła w Ameryce. USA jako kraina wolności, była stworzona dla rasy nordyckiej, obejmującej białych protestantów z Anglii, Szkocji, Holandii, Niemiec, Danii, Szwecji i Norwegii, i była uważana przez jej proroków, za prawo naturalne uzasadniające wszelkie przesądy rasowe. Do gorszej kategorii ludzi zaliczano tzw.: rasę śródziemnomorską – Greków, Włochów, Hiszpanów i Portugalczyków. W Bostonie doszło do anty irlandzkich rozruchów, gdyż imigranci z zielonej wyspy jako Celtowie (i na dodatek katolicy) nie należeli do dobrego nordyckiego towarzystwa. Podobnie, jak Żydzi i Słowianie, oraz wszyscy o odmiennym od białego kolorze skóry.
Liderem amerykańskiej eugeniki został biolog Charles Davenport. Propagował on tzw. eugenikę negatywą czyli zniechęcanie do rozrodu osób z wadami dziedzicznymi lub innymi uznanymi za niepożądane. Z drugiej strony – także zachęcał do reprodukcji osoby, których dziedziczne cechy domniemywano jako pożądane (eugenika pozytywna). Wraz ze swoim asystentem podchodził do badań krzyżowania się ludzki ras, w książce opublikowanej w 1929 roku dowodził degradacji biologicznej i kulturowej mającej nastąpić w wyniku krzyżowania się biało- i czarnoskórych.
Davenport przygotowywał się starannie do wojny o szczęście ludzkości. Pierwsza bitwa miała się odbyć w USA. Aby ją wygrać, należało najpierw stworzyć krajowy rejestr upośledzeń – po to, żeby narysować mapę ingerencji eugenicznych. Potencjalnym celem było 11 milionów istnień ludzkich…
W połowie lat 90. XIX wieku doktor Pilchem, dyrektor schroniska dla upośledzonych w stanie Kansas, wykastrował 58 małoletnich pensjonariuszy tej placówki. W 1899 roku Harry Clay Sharp, lekarz z więzienia w Jeffersonville w stanie Indiana, wykonał pierwszą na świecie operację przecięcia nasieniowodów u osoby odbywającej karę więzienia. W ciągu następnych kilku lat wykonał kilkadziesiąt podobnych – nielegalnych operacji na więźniach, stając się światowej sławy ekspertem w tej dziedzinie. Swoje doświadczenia opisywał na łamach „New York Medical Journal”.
W tym czasie w Anglii zorganizowano ogromną sieć pracowników socjalnych, którzy pod osłoną działań humanitarnych wprowadzali w życie zasady eugeniki, przeprowadzając na szeroko zakrojoną skalę selekcję społeczeństwa i rugując z niego jednostki, które uważano za genetycznie nieprzystosowane. Pracownicy socjalni decydowali, kogo wysterylizować, kogo poddać eutanazji i komu odebrać dzieci.
Osobiście uważam, że za najwierniejszą córkę filozofii eugenicznej można uznać Margaret Higgins Sanger, amerykańską feministkę i aktywistkę na rzecz świadomego macierzyństwa, założycielkę American Birth Control League. O działaniach tej kobiety można napisać osobną książkę pełną mrożących krew w żyłach faktów. Skupmy się jednak na wycinku jej działalności. W październiku 1916 roku otworzyła pierwszą w Stanach Zjednoczonych nielegalną klinikę planowania rodziny, ulokowaną w nowojorskiej dzielnicy imigrantów, Brownsville, której to celem była kontrola urodzin wśród “nieprzystosowanych”. W 1939 roku Sanger zapoczątkowała “Projekt Murzyn”, którego celem było ograniczenie rozrodczości czarnych obywateli USA. W latach 1939–1942 była honorową delegatką Birth Control Federation of America. Po zakończeniu II Wojny Światowej – American Birth Control League zmieniła nazwę na: International Planned Parenthood Federation, w celu uniknięcia niekorzystnych skojarzeń z eugeniczną działalnością nazistów. W latach 1952–1959 Sanger była przewodniczącą tej największej wówczas prywatnej organizacji zajmującej się problemami planowania rodziny. W tym czasie nawiązała kontakt z Gregorym Pinkusem, który prawdopodobnie za jej namową zajął się (skutecznie) stworzeniem doustnego środka antykoncepcyjnego.
Rozwój, który odczłowiecza?
Myślę, że dobrym podsumowaniem nurtu eugenicznego u początku XX wieku będą słowa brytyjskiego pisarza z 1910 roku:
„Część eugenicznej polityki doprowadzi nas w końcu do tego, że komora gazowa wejdzie w powszechne użycie. Trzeba będzie wyeliminować bardzo wielu ludzi z tego prostego powodu, że opieka nad nimi jest stratą czasu”
George Bernard Shaw
W 1927 Sąd Najwyższy USA wydał 2. maja wyrok w precedensowej sprawie Carrie Buck, młodej kobiety poddanej operacji sterylizacyjnej przez doktora Bella – sędzia Oliver Wendell Holmes orzekł, iż operacja sterylizacji odbyła się zgodnie z prawem stanu Wirginia i zgodnie z logiką, jako że trzy pokolenia debili w tej rodzinie uzasadniały eugeniczną terapię doktora Bella. Sterylizację ze względów eugenicznych wprowadziło 29 stanów. W latach 1907-1940, jak podaje Edwin Black, w Kalifornii wysterylizowano 14.568 osób, w Wirginii 3.924, w Karolinie Północnej 1.017. Była to tylko czołówka tej smutnej listy.2
„Eugenika dostarczyła nazistom naukowego uzasadnienia dla ludobójstwa w latach II wojny światowej – eksterminacji ludzi chorych, niepełnosprawnych, Żydów, Cyganów i Słowian. Stała ona u podstaw ideologii hitlerowskiej, której celem było stworzenie czystej rasy germańskiej.”
Jednak holocaust czy całe okrucieństwo obozów koncentracyjnych nie oznaczało fiaska filozofii eugenicznej. Wystarczy wspomnieć o karierze niemieckiego profesora, czy nieprzerywanej działalności a jedyni zmienionej nazwie IPPF. Eugenikę zaczęto podawać nie jako naukę o rozwoju ludzkości, ale jako działalność dobroczynną mającą na celu ograniczenie chorób i cierpienia w życiu społeczeństw. Tak jak twórcy eugeniki chcieli czystej rasy kosztem niższych warstw społecznych, tak jej spadkobiercy chcą czystych rąk i bezproblemowego życia, kosztem najsłabszych. Stosując się do naukowej zasady „szkiełka i oka” spójrzmy krótko na to, co mówią liczby.
W 2017 wykonano w Polsce 1039 aborcji eugenicznych na 1061 wszystkich aborcji, z czego ponad połowa była podejrzeniem innych wad genetycznych niż śmiertelne. Tyle z rodzimego gruntu. Dodam tylko, że w krajach skandynawskich nie rodzą się dzieci z zespołem Downa, w ogóle. Choć oczywiście wszyscy te dzieci przecież kochają o czym możemy się przekonać w mediach 21 marca (dzień trisomii 21).3
Teraz eutanazja w swojej kolbce, czyli tzw. Beneluksach. Zaznaczam, że moje informacje są nieco przestarzałe, ponieważ procedura rozwija się bardzo dynamicznie, przy czym rozwój niekoniecznie jest dobrym słowem.
Holandia – w 2015 r 4,5% wszystkich zgonów było spowodowanych eutanazją; Belgia – w 2016 roku 2028 zabiegów eutanazji, a w 2017 roku 2309 zabiegów. W tych latach wśród pacjentów których uśmierconych w ten sposób, było troje dzieci, 77 osób z chorobami psychicznym i 710 pacjentów, którzy stracili świadomość z powodu choroby czy wieku.
Zdecydowana większość pacjentów (1747), którzy zdecydowali się na „wspomaganą śmierć” była w wieku 60-89 lat. Wśród osób, które w poprzednich dwóch latach poddały się samobójczej śmierci z udziałem lekarza, były trzy osoby niepełnoletnie mające kolejno 9, 11 i 17 lat.
Jak wynika z analiz procedur eutanazji w Holandii oraz Belgii, decyzja o wspomaganej śmierci nie zawsze jest podejmowana przez pacjenta. Pojawiają się przypadki, gdy brakuje tzw. „dyspozycji pacjenta”, a decyzję o przeprowadzeniu eutanazji podejmuje rodzina. Takie przypadki są kierowane do prokuratury, a następnie badane przez sąd.
Z najbardziej znanych eugenicznych eksperymentów pozostała jeszcze procedura in vitro. Tutaj nie odniesiemy się do statystyk, ponieważ są dość trudno dostępne, a właściwie cały ten rynek to wolna amerykanka. Dlatego tylko kilka słów o działalności genetycznej w niechlubnej ojczyźnie eugeniki – Wielkiej Brytanii. W 2016 rząd zezwolił na prowadzenie badań nad modyfikacją ludzkiego genomu. Procedurę prowadzono w Londynie w Instytucie Francisa Cricka. Zmieniano pojedyncze geny dzieci poczętych w ramach procedury in vitro. Po 12 tygodniach embriony miały zostać zniszczone. Zaakceptowana technologia CRISPR/cas9 pozwala naukowcom na dowolne manipulacje genetyczne w ludzkich zarodkach bez transferu ich do macic. Natomiast w krajach azjatyckich nie muszą już przejmować się tego typu ograniczeniami. Na koniec popatrzmy co o takich działaniach mówi jeden z najwybitniejszych uczonych naszych czasów – Stephen Hawkings:
„Jestem pewien, że w tym stuleciu ludzie odkryją, jak modyfikować inteligencję i instynkty, takie jak agresja”
„Prawdopodobnie zostaną przyjęte prawa przeciwko inżynierii genetycznej. Jednak niektórzy ludzie nie będą w stanie oprzeć się pokusie poprawy ludzkich cech, takich jak pamięć, odporność na choroby i długość życia”
„Kiedy pojawią się tacy nadludzie, pojawią się także poważne problemy polityczne z nieulepszonymi ludźmi, niezdolnymi do konkurencji z nimi. Prawdopodobnie umrą lub staną się nieistotni. Zamiast tego, pojawi się wyścig samoprojektujących i nieustannie rozwijających się istot” 4
Taki piękny świat
Jakiś czas temu w mediach społecznościowych robił karierę występ z brytyjskiego talent show gdzie chór Sing Along With Us porusza swoją interpretacją piosenki „This Is Me” (Oto ja)5. Utwór pochodzi z filmu „Król rozrywki”. Jest to cudownie zrealizowany musical opowiadający wspaniałą historię. Historię, która nie miałaby prawa wydarzyć się w idealnym, eugenicznym świecie. Polecam go z całego serca, mimo że przekaz nie jest tak oczywisty.
Spójrzcie jaką wspaniałą wizję roztacza przed nami eugenika. Jedna rasa ludzi, idealna. Żadnych chorób, cierpienia, biedy. Wszyscy bylibyśmy idealni. Tylko czy idealny świat potrzebowałaby jeszcze miłosierdzia? I czy historia nie pokazuje nam, że bez miłosierdzia przestajemy być naprawdę ludźmi? Czy to właśnie nie miłosierdzie jest największym naszym rozwojem?
„Nawet najgorszy świat chrześcijański wolałbym niż najlepszy świat pogański, ponieważ w świecie chrześcijańskim jest miejsce dla tych, których nie ma go w świecie pogańskim: dla kalek, chorych, ludzi starych, słabych. I jest też coś więcej niż tylko miejsce dla nich: okazywana miłość tym, którzy pogańskiemu jak też bezbożnemu światu wydawali się i wydają bezużyteczni.”
Henrich Boll
__
przypisy:
1 http://tosterpandory.pl/eugenika-krotka-historia-dla-kompletnych-zoltodziobow/
2 https://repozytorium.uni.wroc.pl/Content2108395/19_Machaj_L_Buck_versus_Bell_czyli_eugenika_w_Sadzie_Najwyzszym_Stanow_Zjednoczonych.pdf
5 https://www.youtube.com/watch?v=DNfMs2ZWvzM wersja z napisami pl: https://www.youtube.com/watch?v=Kfts7UUxWy4
źródła
Ten tekst napisałam w całości opierając się na swoich notatkach zgromadzonych już jakiś czas temu na potrzeby spotkania w małej grupie, dlatego w tej chwili trudno mi było znaleźć wszystkie źródła, z których wtedy korzystałam. Dlatego jeśli zauważasz podobieństwo do jakiegoś tekstu z Internetu lub książki – napisz do mnie, abym mogła je tutaj umieścić!
http://tosterpandory.pl/eugenika-krotka-historia-dla-kompletnych-zoltodziobow/ (dzięki serdeczne za ten tekst!!!)
https://geoexplorer.pl/eugenika-czy-eksterminacja/
Uczestniczka Akademii Dziennikarstwa.